आजच्या काळात रासायनिक शेतीमुळे माती, पाणी आणि आरोग्य यावर गंभीर परिणाम होत आहेत. या पार्श्वभूमीवर सेंद्रिय शेती एक शाश्वत पर्याय म्हणून पुढे येत आहे.
सेंद्रिय शेती म्हणजे कोणतेही रासायनिक खत, कीटकनाशक, किंवा GM बियाणे न वापरता नैसर्गिक व जैविक घटकांच्या साहाय्याने शेती करणे.
यामध्ये शेतीसाठी गोमूत्र, शेणखत, कंपोस्ट, बियाण्यांची नैसर्गिक प्रक्रिया इ. वापरले जातात.
The concept of organic farming
सेंद्रिय शेतीची संकल्पना
सेंद्रिय शेती म्हणजे निसर्गाच्या चक्राशी सुसंगत शेती करण्याची प्रक्रिया.
शेती करताना मातीची सुपीकता, पाण्याचा साठा, वायूंचे संतुलन यांचा विचार केला जातो.
यात प्रामुख्याने खालील घटक वापरले जातात:
- जैविक खत (शेणखत, कंपोस्ट)
- कीटक नियंत्रणासाठी नैसर्गिक उपाय (निम अर्क, दशपर्णी अर्क)
- आंतरपीक आणि मिश्रपीक पद्धती
सेंद्रिय शेतीचा उद्देश म्हणजे नफ्याबरोबरच पर्यावरण रक्षण आणि आरोग्यदायी अन्न उत्पादन.
Main benefits of organic farming
सेंद्रिय शेतीचे मुख्य फायदे
✅ आरोग्यासाठी फायदे
- सेंद्रिय अन्नामध्ये रसायने नसल्यामुळे ते शरीरासाठी सुरक्षित असते.
- लहान मुलं, वृद्ध आणि रोगप्रवण व्यक्तींना जैविक अन्न लाभदायक ठरते.
- विषारी अवशेषांमुळे होणारे आजार टाळता येतात.
🌿 पर्यावरणपूरक पद्धत
- रासायनिक शेतीपेक्षा सेंद्रिय शेतीत मातीची घनता व जिवाणू टिकतात.
- पाण्याचे प्रदूषण टळते.
- जैवविविधता वाढीस लागते.
🌾 जमीन सुपीकता टिकवते
- नैसर्गिक खतांमुळे मातीची उत्पादकता दीर्घकाळ टिकते.
- जिवाणूंची संख्या वाढते, माती “जिवंत” राहते.
- प्रत्येक हंगामात खतांची गरज कमी होते.
रासायनिक शेतीपेक्षा सेंद्रिय शेती कशी वेगळी आहे?
| मुद्दा | रासायनिक शेती | सेंद्रिय शेती |
|---|---|---|
| खत | युरिया, डीएपी | शेणखत, कंपोस्ट |
| कीटकनाशके | रासायनिक | नैसर्गिक अर्क |
| खर्च | कमी प्रारंभी | सुरुवातीला थोडा जास्त |
| पर्यावरण | नुकसानकारक | सुरक्षित |
| आरोग्य | अपायकारक | फायदेशीर |
सेंद्रिय शेती अधिक शाश्वत व दीर्घकालीन फायद्यांची असते.
Ingredients used in organic farming
सेंद्रिय शेतीत वापरण्यात येणारे घटक
- शेणखत – मुख्यतः देशी गाईच्या शेणाचा वापर.
- गोमूत्र – रोगप्रतिबंधक व कीटकनाशक म्हणून.
- कंपोस्ट खत – जैविक कचऱ्यापासून तयार केलेले.
- दशपर्णी अर्क – 10 प्रकारची पाने, मिरची, लसूण यांचा मिश्र अर्क.
- आंतरपीक प्रणाली – कीटकांचे प्रमाण कमी व उत्पादन वाढ.
हे घटक शेतीसाठी पोषक व मातीसाठी लाभदायक असतात.
भारतातील सेंद्रिय शेतीचे भविष्य
- सरकारकडून अनेक योजना सेंद्रिय शेतीस प्रोत्साहन देतात.
- PGS India व NPOP प्रमाणपत्र प्रणालींचा उपयोग वाढत आहे.
- निर्यात क्षमतेमुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढू शकते.
- ग्राहकांमध्ये जैविक उत्पादनांची मागणी वाढत आहे.
सेंद्रिय शेती ही केवळ पर्याय नसून, शाश्वत भविष्यासाठी आवश्यक पाऊल आहे.