महाराष्ट्र हे कृषिप्रधान राज्य असून इथली अर्थव्यवस्था, जीवनशैली आणि संस्कृती मोठ्या प्रमाणावर निसर्गावर अवलंबून आहे. परंतु सध्या आपण एका गंभीर संकटाचा सामना करत आहोत – हवामान बदल आणि त्यामुळे उद्भवणारी पाण्याची तीव्र टंचाई. राज्यातील अनेक भागात पाऊस अनियमित झाला आहे, जलसाठ्यांमध्ये पाणी कमी झाले आहे आणि त्यामुळे शेती, जनजीवन आणि संपूर्ण परिसंस्था प्रभावित झाली आहे.
Signs of climate change
हवामान बदलाची लक्षणं
- पावसाचं अनिश्चित स्वरूप – काही भागात अतिवृष्टी तर काही ठिकाणी दुष्काळ.
- तापमानवाढ – दरवर्षी सरासरी तापमानात वाढ होतेय.
- ऋतूचक्रातील बदल – वेळेवर पाऊस न होणं, थंडी उशीरा येणं, उन्हाळा लवकर सुरू होणं.
- चक्रीवादळ आणि वादळी वाऱ्यांचे प्रमाण वाढणं – कोकण आणि विदर्भात विशेषतः प्रभाव.
Water scarcity: consequences and causes
पाण्याची टंचाई: परिणाम आणि कारणं
परिणाम
- शेतीवर मोठा परिणाम – खरीप आणि रब्बी हंगामातील उत्पादनात घट.
- पिण्याच्या पाण्याची कमतरता – ग्रामीण भागांमध्ये टँकरवर अवलंबून जीवन.
- स्थानिक स्थलांतर – रोजगारासाठी शहरांकडे होणारी स्थलांतर वाढली.
- पशुपालनावर प्रभाव – जनावरांना पिण्याच्या पाण्याची कमतरता.
👉 रेशीम उद्योग रेशीम उद्योग अनुदान
👉पोकरा योजना महाराष्ट्र (2024)
👉अण्णासाहेब पाटील कर्ज योजना Annasaheb Patil Loan Yojana
कारणं
- पर्जन्यमानातील घट
- अकार्यक्षम जलव्यवस्थापन
- नदी-नाल्यांचे अतिक्रमण
- भूसंपत्तीचा अतिरेक
- जंगलतोड आणि शहरीकरण
महाराष्ट्रातील हवामान बदल आणि पाण्याची टंचाई
उपाययोजना
- जलसंवर्धन – जलसंधारण प्रकल्प, जलयुक्त शिवार यासारख्या योजनेची प्रभावी अंमलबजावणी.
- पर्जन्य जलसंचयन (Rainwater Harvesting) – शहरी आणि ग्रामीण भागात बंधनकारक करणे.
- शाश्वत शेती पद्धती – कमी पाण्यावर आधारित पीक योजना.
- वनसंवर्धन आणि वृक्षारोपण – पर्यावरण संतुलन राखण्यासाठी आवश्यक.
- सामुदायिक सहभाग – ग्रामस्थांच्या सहभागाने जल व्यवस्थापन यशस्वी होऊ शकते.
- शासनाची भूमिका – दीर्घकालीन धोरणे आणि निधीची योग्य उपलब्धता.